Cuoäc Haønh Trình Ñi Vaøo Ñòa Nguïc

 

Cuûa LK

(Trích trong taäp: 17 years in Re-education camps of the Communists of Vietnam)

click here to visit my website

 

Ngaøy thöù Baûy 16 thaùng 4 naêm 1977, chuùng toâi khoâng ñi lao ñoäng nhö thöôøng leä!  Teân caùn boä vaøo phoøng giam raát sôùm baùo taát caû traïi vieân mang ñoà ñaïc ra saân tröôùc ñeå khaùm xeùt ñònh kyø.  ÔÛ traïi Thuû Ñöùc naøy, thöôøng chæ coù khaùm xeùt khi saép coù söï di chuyeån, do ñoù chuùng toâi phaûi chuaån bò tö theá  ñeå rûa ñi.  Chuùng toâi phaûi mang taát caû ñoà vaät caù nhaân ra saân, ñaët rieâng reõ töøng caùi moät vaø chôø ñôïi caùn boä hoaëc “Ban Thi Ñua” ñeán khaùm.  Theo quy ñònh cuûa traïi, chuùng toâi khoâng ñöôïc pheùp giöõ moïi vaät beùn nhoïn vì lyù do an toaøn, khoâng ñöôïc giöõ löông khoâ, muoái, hay tieâu ôùt ñeå ñeà phoøng troán traïi.  Nhöng hoï coù quyeàn tòch thaâu baát kyø caùi gì maø hoï muoán.  Chuùng toâi thöôøng daáu nhöõng thöù “baát hôïp phaùp” ôû nhöõng nôi kín ñaùo hoaëc boû laïi trong phoøng ñeå duøng laïi sau naøy, vaø neáu chuùng toâi coù di chuyeån thì ñeå laïi cho ngöôøi khaùc vaäy.  Caùn boä vaø Ban Thi Ñua cuõng bieát ñieàu aáy neân hoï khaùm raát chu ñaùo khaép nôi trong saân cuõng nhö trong phoøng giam.  Tuy nhieân laøm sao hoï coù theå tìm ñöôïc heát moïi thöù maø chuùng toâi ñaõ coá tình daáu.

Toâi vöøa traûi qua moät côn caõm laïnh maáy ngaøy qua, moät thöù beänh thöông haøn thì ñuùng hôn; toùc toâi ruïng khaù nhieàu!  Moät traïi vieân baùc só teân Toân Thaát Höng ñaõ chöûa beänh cho toâi baèng chaâm cöùu,ø baèng xoâng hôi laù baïch ñaøn haùi trong traïi, vaø baèng vaøi vieân Tylenol.  Vaøi ngöôøi cho toâi bieát Toân Thaát Höng laø baùc só “doãm” vì anh ta khoâng noùi gioïng Hueá duø coù doøng hoï Toân Thaát, moät gioøng hoï hoaøng gia ôû Hueá, vaø anh ta laïi troâng quaù treû vôùi soá tuoåi naêm möôi theo giaáy tôø.  Anh ta coù cho toâi xem giaáy cuûa anh ta laø Baùc só Toân Thaát Höng, toát nghieäp Ñaïi Hoïc Y Khoa Lyon, Phaùp, vaø Vaên Baèng Chaâm cöùu taïi Tokyo, Nhaät Baûn.  Toâi khoâng bieât anh ta laø Baùc só thaät hay giaû, nhöng trong hoaøn caûnh aáy, toâi chaúng coù söï löïa choïn naøo khaùc hôn laø giao tính maïng mình cho anh ta.  Toâi coøn gaëp laïi Toân Thaát Höng naêm naêm sau naøy khi toâi trôû laïi traïi Thuû Ñöùc; khi ñoù anh ta khoâng laøm Baùc Só nöõa maø chæ laø moät traïi vieân nhö moïi ngöôøi khaùc.  Anh ta ñöôïc thaû vaøo naêm 1985 sau 10 naêm caûi taïo chæ vì toäi xöû duïng giaáy tôø giaû maïo theo nhö luùc ñoïc leänh tha.

Saùng hoâm aáy, toâi coù caûm giaùc seõ bò di chuyeån vì toâi coù nghe noùi ñaõ coù moät soá traïi vieân ôû nôi khaùc chuyeån tôùi vaøo ngaøy hoâm qua.  Toâi cuõng khoâng hieåu taïi sao toâi laïi coù linh caõm naøy, nhöng keå töø khi bò giöû laïi ñeå ñieàu tra sau khi baïn beø toâi bò ñöa ñi vaøo naêm 1976, toâi luoân luoân chuaån bò tö theá.  Ba naêm caûi taïo hoaøn toaøn voâ nghóa ñoái vôùi toâi; toâi trôû thaønh nghi ngôø khi nghe thoâng baùo cuûa “Ñaûng vaø Nhaø Nöôùc” veà chính saùch ñoái vôùi nhaân vieân cuûa “Nguïy quaân vaø nguïy quyeàn”.  Hoï baûo raèng chuùng toâi phaûi ñaït ñöôïc “Tieán Boä” trong thôøi haïn ba naêm ñeå ñöôïc höôûng chính saùch khoan hoàng cuûa Ñaûng vaø Nhaø Nöôùc!  Toâi nghæ raèng moät laàn nöûa hoï laïi chôi chöû.  Toâi khoâng theå bieát toâi seõ ôû trong traïi bao laâu, vaø toâi coù theå chòu ñöïøng ñöôïc bao laâu?  Trong thaâm taâm, toâi chæ mong gia ñình toâi queân ñöôïc toâi, coi nhö toâi ñaõ cheát töø nhöõng ngaøy “giaûi phoùng”.  Moät thaùng, moät naêm, roài thì ba naêm, vaø roài bao nhieâu naêm nöûa toâi phaûi ôû trong traïi?  Toâi khoâng muoán ôû laïi traïi Thuû Ñöùc vì noù quaù gaàn nhaø toâi.  Toâi khoâng thích taïo hy voïng cho gia ñình toâi ñeå roài hoï seõ thaát voïng khi nhaän ra söï thaät.  Moät söï di chuyeån thaät xa coù leû laø moät giaûi phaùp.  Vôùi yù nghæ ñoù, toâi mang ñoà ñaïc ra saân khoâng moät chuùt lo aâu.

Hoâm nay Ñaøn, moät traïi vieân trong ban thi ñua chæ ñöùng quan saùt trong khi boán caùn boä khaùm xeùt raát kyû moïi vaät cuûa traïi vieân sau khi ñaõ khaùm xeùt traïi vieân töø ñaàu ñeán chaân!  Ñoù laø laàn ñaàu tieân maø chuùng toâi bò luïc soaùt caån thaän nhö vaäy.  Toâi ñoaùn linh caõm cuûa toâi chaéc laø ñuùng.  Sau khi khaùm xeùt xong, moät caùn boä khaùc caàm giaáy ñi ñeán goïi teân töøng traïi vieân.  Ai coù teân thì ôû laïi ngoaøi saân coøn ai khoâng coù thì coù theå ñi vaøo phoøng giam.  Trong danh saùch, coù teân cuûa moät traïi vieân ñang beänh naëng khoâng theå ra saân tröôùc ñoù, teân caùn boä goïi moät traïi vieân khaùc ñieàn vaøo cho ñuû soá.  Toâi thaáy vaøi ngöôøi baïn toâi nhö Tuaân, Haïnh, Loäc, Trung, Vinh, Taâm, coù trong soá ra ñi, nhöng vaøi ngöôøi khaùc coù chöùc vuï cao trong Cô quan nhö Cang (cöïu Ñaëc Uyû Tröôûng), Löông (Giaùm ñoác A10), vaø Trang (Giaùm ñoác A8) laïi trôû vaøo buoàng giam.

Chuùng toâi ñöôïc ñöa qua khu A cuûa traïi Thuû Ñöùc, giam vaøo trong phoøng giam gaàn cöûa khu.  Töø ñoù, chuùng toâi coù theå nhìn thaáy nhöõng traïi vieân môùi chuyeån ñeán, ña soá hoï toùc tai daøi thoøng, da raùm naéng nhö nhöõng ngöôøi töø röøng raäm môùi ra.  Haàu heát hoï ñeàu treû hôn chuùng toâi.  Toâi boång nghe moät gioïng ca laäp ñi laäp laïi moät khuùc ca buoàn naûo nuoät:  “Buoåi saùng muøa ñoâng, ngöôøi lính treû trong tuø, hai tay oâm song saét, troâng ngoùng veà phöông xa.  Ngöôøi lính khe kheû noùi, mình ôi hôûi mình ôi, vì anh khoâng daùm gieát, neân anh laøm tuø nhaân, vì anh khoâng daùm gieát, neân anh ñaønh xa em.”

Vinh, tröôùc laø nhaân vieân cuûa toâi, la leân hoûi nhöõng ngöôøi aáy töø ñaâu ñeán vaø toâi nghe moät gioïng töø phoøng beân vang leân: Taây Ninh!  Toâi ñoaùn chaéc hoï ñaõ ôû nhöõng traïi trong chieán khu D cuûa Vieät Coäng tröôùc ñaây vaø giôø ñaây hoï ñöôïc ñöa veà ñeå cuøng chuùng toâi di chuyeån ñeán moät nôi khaùc.  Traïi Thuû Ñöùc chæ laø moät traïm trung chuyeån.  Töø khi toâi bò giöû laïi ñeå ñieàu tra, toâi luoân chuaån bò tö theá ñeå ra ñi vì toâi khoâng nghæ raèng VC laïi giöõ chuùng toâi ôû moät nôi quaù gaàn Saøi Goøn nhö vaäy.  Nhöng vaán ñeà laø bao giôø thì ñi, vaø ñi ñaâu?  Moät haûi ñaûo hay röøng Tröôøng Sôn, hay Baéc Vieät laø nhöõng nôi maø toâi luoân nghæ ñeán.  Trong thaâm taâm, toâi vaãn hy voïng ñoù seõ laø moät nôi naøo ñoù ôû mieân Nam, ít ra toâi vaãn coøn ôû treân “ñaát nöôùc toâi”.  Toâi chöa theå xem mieàn Baéc nhö laø ñaát nöôùc toâi ñöôïc duø trong thaät teá noù laø moät phaàn cuûa Vieät Nam.  Nhöõng caùi noùn coái cuûa ngöôøi daân mieàn Baéc, nhöõng boä ñoàng phuïc maøu vaøng, xe ñaïp, deùp raâu, vaø nhöõng khuoân maët ñaày saùt khí cuûa ngöôøi daân mieàn Baéc laø nhöõng ñieàu quaù xa laï ñoái vôùi toâi!  Trong chieán tranh, chuùng toâi ñoái ñaàu vôùi VC, nhöng chuùng toâi khoâng thuø haän chuùng; chuùng toâi khoâng giaän döõ ñoái vôùi chuùng.  Khi noùi veà nhöõng ngöôì laûnh ñaïo mieàn Baéc, chuùng toâi vaãn duøng nhöõng töø ngöõ nhaõ nhaën.  Ngöôïc laïi, hoï luoân caêm thuø chuùng toâi nhö laø hoï chæ muoán gieát chuùng toâi ngay neáu coù theå.  Hoï ñaõ ñöôïc daïy caêm thuø töø khi ñi hoïc.  Nhöõng hình aûnh cuûa nhöõng ñöùa treû mieàn Baéc trong nhöõng boä ñoàng phuïc vôùi khaên quaøng ñoû la hoø nhöõng khaåu hieäu döû tôïn luoân luoân aùm aûnh trong ñaàu toâi.  Con toâi seõ nhö theá naøo ñaây trong moät thöù xaõ hoäi nhö theá?  Ngay caû trong chieán tranh, toâi vaãn chæ muoán moät xaõ hoäi ñaøng hoaøng, khoâng phaûi moät thöù xaõ hoäi saét maùu.  Lôøi ca cuûa baøi haùt do ai ñoù ñang laäp ñi laäp laïi khieán toâi nghæ ñeán xaõ hoäi töông lai (hay coù theå laø trong hieän taïi).  “Vì anh khoâng daùm gieát, neân anh laøm tuø nhaân!”  Thaät laø moät hoaøn caûnh bi thaõm.

Böûa aên tröa vaø chieàu ñöôïc Cang vaø Trang, nhöõng seáp cuû cuûa chuùng toâi mang ñeán.  Hoï khoâng daùm noùi chuyeän vôùi chuùng toâi maø chæ nhìn chuùng toâi baèng moät caùi nhìn buoàn baõ.  Trong trai, nhöõng traïi vieân ôû laïi ít ra ñaõ bieát tình traïng soáng cuûa hoï, coøn nhöõng traïi vieân ra ñi phaûi chaáp nhaän moïi ñieàu xaáu xaûy ra cho hoï ôû nôi khaùc.  Toâi nghæ toâi phaûi chaáp nhaän moïi ñieàu xaõy ñeán cho toâi vì toâi ñaõ ñaët cuoäc ñôøi toâi trong tay keû thuø.  Ñieàu toát nhaát laø im laëng chòu ñöïng nhöõng baát haïnh xaõy ñeán, ngay caû caùi cheát neáu caàn thieát.  Toâi nhôù ñeán lyù thuyeát cuûa nhaø Phaät daïy raèng “soáng göûi, thaùc veà” ñeå töï an uûi mình.

Khoaûng nöûa ñeâm, trong khi toâi ñang nguû thi moät caùn boä vaøo phoøng giam goïi chuùng toâi daäy chuaån bò leân ñöôøng.  Toâi ñaõ saún saøng cho vieäc aáy, nhöng khoâng nghæ laø noù ñeán quaù nhanh nhö vaäy.  Toâi voäi vaøng boû quaàn aùo, chaên maøng vaøo baloâ.  Coøn moät ít thöùc aên coøn laïi luùc thaêm nuoâi hoâm Teát nhö moät hoäp ñöôøng, moät hoäp boät gaïo löùc, moät ít thòt chaø boâng, toâi coá nheùt chuùng vaøo hai caùi tuùi nhoû cuûa baloâ.  Caùi pon-soâ ñöôïc coät chaët vaøo beân caïnh ba-loâ,ø bi-ñoâng nöôùc uoáng phía beân kia, vaø chieác chieáu coùi ñaët phía treân, xong toâi gaøi chaët naép ba-loâ laïi.  Moïi vaät chuaån bò gioáng nhö lính chuaån bò haønh quaân.  Toâi thöû ba-loâ leân vai xong boû laïi xuoáng saøn ngoài ñôïi.  Moïi ngöôøi trong phoøng giam ñaõ xong xuoâi.  Ñeøn ngoaøi saân ñoät nhieân baät saùng.  Caùn boä ñi laïi vaø noùi chuyeän oàn aøo.  Toâi nghe tieáng xe phía beân ngoaøi töôøng raøo ngaên caùch traïi giam vôùi coång chaùnh.  Khoaûng hôn moät giôø sau, moät caùn boä cuøng hai ngöôøi vuõ trang ñi vaøo phoøng giam keâu teân töøng traïi vieân.  Chuùng toâi saép haøng ñi theo hai teân caùn boä vuõ trang qua caùnh cöûa nhoû ñi ra ngoaøi saân tröôùc.  Vaøi chieác “Molotova” ñaõ ñaäu saún ñoù vaø chuùng toâi ñöôïc ñöa leân saøn che kín cuûa moät chieác xe sau khi ñaõ bò coøng hai ngöôøi chung vaøo moät baèng moät loaïi coøng thoâ sô do nhöõng loø reøn ôû ñòa phöông laøm ra.  Loaïi coøng naøy khoâng coù daây xích neân tay chuùng toâi khoâng theå cöû ñoäng ñöôïc deå daøng.  Ñoù cuõng laø laàn ñaàu tieân toâi bò coøng, tuy nhieân toâi chaúng nghæ gì caû vaø cuõng chaúng thaáy xaáu hoå nöûa.  Toâi chaáp nhaän ñieàu naøy nhö moät chuyeän dó nhieân trong traïi, vaø roài coù leõ toâi coøn seõ phaûi chaáp nhaän bao nhieâu ñieàu xaáu hôn nöûa.  Hai teân caùn boä vuõ trang ngoài ôû hai beân sau cuûa xe va moãi xe chöùa khoaûng boán möôi traïi vieân.  Chuùng toâi phaûi chôø cho ñeán khi ñuû 410 traïi vieân leân xe.  Xe rôøi khoûi traïi Thuû Ñöùc vaøo khoaûng boán giôø saùng ngaøy 17 thaùng 4 naêm 1977, toâi ñaõ ôû traïi naøy ñuùng baûy thaùng 11 ngaøy.

Möôøi chieác Molotova cuøng moät chieác xe nhoû daån ñöôøng rôøi coång traïi vaøo saùng sôùm, nhöng cuõng ñaõ coù moät vaøi xe ñaïp treân ñöôøng phoá.  Toâi thaáy ai ñoù trong xe neùm vaät gì xuoáng ñöôøng, vaø sau naøy toâi môùi bieát hoï ñaõ göûi thö veà nhaø baùo tin di chuyeån.  Toâi khoâng bieát thö coù tôùi nhaø khoâng, nhöng toâi nghæ ñoù quaû laø moät haønh ñoäng gan lieàu vì raát deå bò tröøng phaït neáu bò phaùt hieän.

Laàn naøy, ñoaøn xe khoâng che daáu loä trình maø ñi thaúng ra Taân Caûng treân xa loä Saøi Goøn – Bieân Hoaø caùch traïi Thuû Ñöùc khoaûng 15 daëm. 

Chuùng toâi ñöôïc thaùo coøng vaø leo leân chieác taøu Soâng Höông.  Vaøi ngöôøi cho bieát ñoù laø taøu Vieät Nam Thöông Tín, taøu ñaõ töøng ñöa moät soá ngöôøi di taûn töø ñaûo Guam trôû veà Vieät Nam tröôùc ñaây.  Boán traêm möôøi ngöôøi chuùng toâi ñöôïc ñöa vaøo moät haàm taøu ñaày buïi than.  Haàm taøu roäng khoaûng 1500 foot vuoâng cao khoaûng 12 foot chæ coù moät loå troáng vuoâng moãi caïnh khoaûng 20 foot ôû phía treân.  Caïnh vaùch haàm ôû phía giöõa coù moät nhaø xí laøm baèng nan goã boïc chieáu coùi.  Baøn caàu laø moät caùi baøn coù khoeùt loå troøn treân maët baøn vaø moät caùi soâ phía döôùi.  Chuùng toâi phaûi traûi chieáu treân saøn haàm baèng saét ñeå chieám choå rieâng, tuy nhieân vì haàm taøu quaù nhoû so vôùi soá 410 ngöôøi neân moãi ngöôøi chæ vöøa moät choå ñeå ngoài döïa treân ñoà ñaït.  Toâi ñöôïc leân taøu sôùm neân daønh ñöôïc moät choå khaù cao ôû goùc haàm nôi ñeå nhöõng bao than.  Ñieàu naøy giuùp toâi nhieàu vì sau moät ngaøy leânh ñeânh treân bieån, phaân vaø nöôùc tieåu töø nhaø caàu lang ra leânh laùng treân saøn.  Treân boán traêm ngöôøi maø chæ coù moät caùi soâ nhoû khoâng theå naøo ñuû ñeå ñöïng nhöõng thöù tieâu hoaù.

Thöùc aên vaø nöôùc uoáng ñöôïc thoøng töø treân saøn taøu baèng moät sôïi daây qua caùi loå.  Hoï cho chuùng toâi aên mì goùi.  Toâi ñoät nhieân nhôù ñeán nhöõng con gaáu trong sôû thuù Saøi Goøn maø tröôùc ñaây thænh thoaûng toâi vaãn ñi xem.  Chuùng toâi troâng gioáng nhöõng con thuù bò nhoát trong haàm vaø ñöôïc nhöõng ngöôøi nuoâi thuù cho aên töø treân cao.  Ñieàu teä haïi hôn laø coù quaù ñoâng luõ chuùng toâi trong moät caùi haàm nhoû vaø dô daùy; trong khi ñoù chæ coù vaøi con thuù ñöôïc nhoát trong moät haàm saïch seõ hôn.  Toâi khoâng theå aên ñöôïc gì trong nhöõng ngaøy naøy vì quaù meät vaø hoâi haùm!  Moãi khi quaù ñoùi, toâi coá nhaám nhaùp moät ít mì goùi khoâ vaø nhaáp moät nguïm nöôùc ñeå traùnh vieäc ñi tieâu tieåu tieän caøng nhieàu caøng toát.  Toâi khoâng muoán böôùc treân saøn taøu ñaày nhöõng thöù baån thæu!

Taøu rôøi caûng khi trôøi baét ñaàu saùng.  Toâi nghæ chaêc khoaûng taùm giôø.  Tuaân, baïn toâi vaø toâi caù nhau ñoaùn nôi maø chuùng toâi seõ ñeán.  Toâi ñoaùn moät nôi naøo ñoù ôû mieàn Baéc, coøn Tuaân thì baûo ñaûo Coân Noân, nôi ñaõ töøng giam nhöõng troïng toäi vaø tuø chính trò cuûa chính quyeàn Nam Vieät Nam tröôùc ñaây.  Toâi khoâng hieåu taïi sao toâi laïi ñoaùn chuùng toâi seõ ñi ra mieàn Baéc.  Coù leõ toâi ñaõ nghe noùi ñeán nhöõng ñôït ñi ra Baéc tröôùc ñaây.  Toâi khoâng bieát chaéc caùc baïn toâi ñaõ bò ñöa ñi ñaâu, nhöng toâi bieát hoï ñaõ bò di chuyeån ñeán moät nôi naøo ñoù ôû mieàn Baéc Vieät Nam.  Töø khi Tuaân vaø toâi bò giöõ laïi ñeå ñieàu tra, ñaõ coù theâm ba chuyeán di chuyeån ra Baéc nöõa, vaäy thì laàn naøy toâi nghæ chaéc cuõng khoâng khaùc.  Chuùng toâi ñôïi taøu ra ñeán bieån ñeå nhìn höôùng maët trôøi.  Vaøi ngöôøi khaùc cuõng nhaäp boïn vôùi chuùng toâi ñeå suy ñoaùn.  Chuùng toâi chöa theå bieát taøu ñaõ ra ñeán bieån chöa, nhöng ñeán sau böûa aên tröa ñaàu tieân khi maët trôøi nghieâng veà höôùng taây, chuùng toâi ñoaùn coù leõ taøu ñaõ ra bieån vaø döïa vaøo höôùng cuûa maây bay cuøng vôùi höôùng cuûa boùng maët trôøi chuùng toâi bieát taøu ñang tieán theo höôùng Baéc.  Moïi ngöôøi ñeàu thaát voïng.  Chuùng toâi trong thaâm taâm ñeàu hy voïng ít ra chuùng toâi vaãn ôû mieàn Nam cho duø ôû baát cöù traïi naøo!

Boán traêm möôøi traïi vieân trong ñoù coù khoaûng 50 ngöôøi töø khu D traïi Thuû Ñöùc, nhöõng ngöôøi töøng laøm trong chính quyeàn Nam Vieät Nam, trong Löïc löôïng Caûnh Saùt, Tình Baùo, vaø khoaûng naêm möôi töø khu C, nhöõng ngöôøi trong nhöõng toå chöùc choáng Coäng sau ngaøy 30 thaùng 4 naêm 1975 nhö “Löïc Löôïng Phuïc Quoác” cuûa Ñaïo Coâng Giaùo, nhöõng Giaùo Phai Cao Ñaøi, Hoaø Haûo.  Soá coøn laïi ñeán töø Taây Ninh goàm nhöõng só quan Caûnh Saùt töø Trung Só ñeán Trung Uyù.  Hoï haàu heát treû hôn chuùng toâi.  Chuùng toâi ñang tieán veà Baéc Vieät, moät vuøng ñaát hoaøn toaøn xa laï vôùi chuùng toâi duø raèng thaät ra ñoù laø moät phaàn cuûa laûnh thoå Vieät Nam.  Chuùng toâi ñaõ töøng nghe nhieàu ñieàu veà mieàn Baéc, veà söï ñoùi ngheøo cuûa phaàn ñaát aáy, veà caùi goïi laø “saét maùu” cuûa Coäng Saûn Baéc Vieät.  Laàn naøy coù leõ chuùng toâi coù cô hoäi ñeå nhìn söï thaät.

Xeá chieàu, taøu troøng traønh nhö ñang gaëp baõo.  Vaøi ngöôøi bò say soùng oùi möõa khaép khoang haàm troän laãn vôùi phaân vaø nöôùc tieåu taïo thaønh moät muøi hoâi thoái khoù chòu.  Vaøi ngöôøi duøng nöôùc ñeå röûa, nhöng caøng laøm cho khoang haàm dô baån hôn leân.  Nhöõng choå gaàn caàu xí bò vaây baån neân moät soá ngöôøi phaûi dôøi sang nhöõng choå cao hôn laøm khoang haàm trôû neân chaät choäi hôn.  Khoâng ai coù theå nguû ñöôïc trong tình traïng ñoù.

Toâi ngoài boù goái nghæ ñeán gia ñình, vôï con toâi.  Hoï seõ nhö theá naøo khi bieát toâi ñang di chuyeån ñeán moät nôi voâ ñònh?  Laàn sau cuøng gaëp con toâi, noù khoâng cho toâi beá!  Toâi muoán môû ba-loâ ñeå laáy hình ra xem, nhöng khoâng ñöôïc vì quaù chaät choäi, toâi ñaõ phaûi nhöôøng choå cho baïn beø.  Theâm vaøo ñoù, toâi khoâng muoán laøm vieäc aáy tröôùc maët moïi ngöôøi.  Ai cuõng nghæ ñeán gia ñình trong hoaøn caûnh aáy nhöng cuõng phaûi che daáu ñi baèng moïi caùch.  Ñoät nhieân, moät gioïng haùt töø ñaâu ñoù caát leân vôùi baûn nhaïc “Ngaøy Anh Xa Vaéng”.  Moïi ngöôøi im laëng laéng nghe.  “Ñôïi chaøng moät hai naêm, hay laø caû ñôøi xuaân xanh, ngaøy nao ñaàu pha tuyeát söông, vaãn mong taùi ngoä moät laàn.”  Baøi ca ñöôïc vieát cho ngöôøi vôï coù choàng ñi chinh chieán, nhöng trong hoaøn caûnh aáy, lôøi ca laïi thích hôïp hôn luùc naøo heát.  Ngöôøi ñang ca laø Hoà, trong nhoùm traïi vieân töø Taây Ninh.  Hoà khoâng phaûi laø ca só; gioïng anh laïi khoâng trau chuoát, nhöng raát buoàn.  Anh coù dieän maïo cuûa moät ngöôøi ñaøn baø vôùi daùng eûo laõ.  Sau naøy chuùng toâi thöôøng goïi anh laø “chò Hoà”, tuy nhieân trong cuoäc soáng chung, anh coù nhieàu nghò löïc hôn moïi ngöôøi töôûng.

Khi gioïng ca cuûa Hoà chaám döùt, nhieàu ngöôøi tham gia thay phieân nhau haùt nhöõng baøi “nhaïc vaøng” ñaõ laâu bò caám ñoaùn trong traïi.  Vaøi ngöôøi duøng muoãng goõ nhòp.  Ñaùm ñoâng baét ñaàu tuï taäp quanh Hoà.  Gaàn hai naêm töø caùi ngaøy “giaûi phoùng”, toâi höùng khôûi laéng nghe nhöõng baûn nhaïc quen thuoäc cuûa ngaøy xöa.  Moïi ngöôøi döôøng nhö queân ñi hoaøn caûnh bi thaõm ñang dieån ra!  Khoâng ai ca hay; cuõng khoâng coù nhaïc cuï naøo ñeäm theo, nhöng nhöõng baûn nhaïc xöa döôøng nhö thaám saâu vaøo taâm tö moïi ngöôøi.  Gaàn guõi vôùi “nhaïc caùch maïng” haàu nhö haøng ngaøy töø luùc vaøo traïi, chuùng toâi khaùt khao ñöôïc nghe nhöõng doøng nhaïc eâm aùi cuûa “nhaïc vaøng” ñeå xoa dòu taâm tö vaø cuõng ñeå gôïi laïi nhöõng kyõ nieäm cuûa ngaøy xöa.  Khoâng ai daùm ca nhaïc vaøng trong traïi vì chaúng ai muoán bò kyû luaät.  Nhöng giôø ñaây trong hoaøn caûnh bi thaõm naøy, toâi nghæ chaúng ai coøn lo sôï ñeán “chaùnh saùch” nöõa.

Ñaùm ñoâng tieáp tuïc ñeán khoaûng nöõa khuya, nhöng roài lôi daàn.  Boång nhieân coù moät nhoùm traïi vieân ñaùnh nhau vaø la loái ôû beân khu daønh cho khu C traïi Thuû Ñöùc.  Moïi ngöôøi nhìn caûnh aáy, nhöng khoâng ai muoán  can  thieäp vaøo.  Moät nhoùm treû trong nhoùm “Thanh nieân Phuïc Quoác” ñang ñaùnh moät traïi vieân maø chuùng cho raèng ñaõ laøm “aên-ten” ôû khu C.  Nhöõng ngöôøi bò cho laø “aên-ten” laø nhöõng traïi vieân ñaõ baùo caùo leân caùn boä nhöõng vieäc xaõy ra trong traïi vieân.  Coù ñoâi khi moät ngöôøi bò nghi ngôø laøm “aên-ten” chæ vì ngöôøi aáy laøm ñoäi tröôûng vaø khoâng ñuû khoân kheùo ñeå laøm vöøa loøng moïi ngöôøi, nhöng cuõng coù khi vì ngöôøi aáy muoán tieán boä ñeå sôùm veà vôùi gia ñình.  Soáng trong traïi khoâng ñôn giaûn nhö ngoaøi xaõ hoäi vì phaûi ñoái phoù vôùi nhieàu haïng ngöôøi maø khoâng theå traùnh va chaïm trong cuoäc soáng haøng ngaøy.  Ngoaøi ra, coøn phaûi traùnh sao khoûi laø muïc tieâu ñoái vôùi caùn boä nöõa.  Toâi ñaõ choïn moät thaùi ñoä “nín thôû qua soâng” töø luùc vaøo traïi ñaàu tieân laø traïi Long Thaønh, nhöng ñoâi khi toâi khoâng tin toâi coù theå laøm vöøa loøng moïi ngöôøi.  Ca dao Vieät Nam noùi raèng: “ÔÛ sao cho vöøa loøng ngöôøi, ôû roäng ngöôøi cöôøi ôû heïp ngöôøi cheâ.”  Soáng trong traïi caûi taïo, toâi luoân caûnh giaùc vôùi vieäc ñoå cho traïi vieân khaùc laø “aên-ten”.  Vaøi ngöôøi vì gheùt nhau thöôøng hay noùi xaáu nhau, ai bieát ñöôïc?  Toâi nghæ raèng caùch toát nhaát laø im laëng quan saùt moät caùch kyû caøng ñeå töï baûo veä laáy baûn thaân mình.

Moät luùc sau, ba traïi vieân töø khu C laø Long, Tri vaø Duõng ñi veà phía cuûa khu D tìm Uyeån vaø Ñoân ñònh “thanh toaùn”.  Chuùng cho raèng Uyeån vaø Ñoân laø “aên-ten” ôû khu D traïi Thuû Ñöùc.  Toâi khoâng chaéc ñieàu naøy, tuy nhieân toâi nghæ Uyeån vaø Ñoân ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù hoïc, Uyeån toát nghieäp Ñaïi Hoïc Vaên Khoa coøn Ñoân laø Kieán Truùc Sö, toâi nghæ hoï khoâng theå deå daøng laøm “choù saên” cho Coäng Saûn.  Nhöng ai maø bieát ñöôïc?  Tuaân vaø toâi khuyeân nhöõng ngöôøi aáy ñöøng laøm nhöõng ñieàu thieáu suy nghæ nhö vaäy vì chuùng toâi chöa bieât chaéc gì veà Uyeån vaø Ñoân.  Ngoaøi ra, ñieàu gì seõ xaõy ra sau naøy vì chuùng ta vaãn coøn ñang ôû trong traïi?

Söï loän xoän naøy ñaõ laøm ñöùt ñoaïn nhöõng baûn “nhaïc vaøng”; moïi ngöôøi veà choå rieâng ngoài im laëng döïa vaøo nhöõng ñoáng ñoà ñaït maø nhìn leân trôøi.  Khoâng ai coù theå nguû ñöôïc trong hoaøn caûnh aáy.  Toâi nhaém maét coá taäp trung tö töôûng.  Khoâng laâu sau khi vaøo traïi, toâi thöû taäp moät vaøi ñieàu maø toâi bieát ñöôïc veà Yoga.  Haøng ñeâm tröôùc khi ñi nguû, toâi thöôøng ngoài xeáp baèng moät luùc, hai tay ñaët treân ñuøi, maét nhaém laïi, vaø taäp trung tö töôûng coá khoâng nghæ ñeán gì caû.  Toâi thöôøng taäp nhö vaäy ñeå taùch mình ra khoûi nhöõng hoaøn caûnh khoù khaên.  Ñoâi luùc trong luùc ñoù, toâi caõm thaáy mình nheï nhö loâng, döôøng nhö coù theå bay khoûi maët ñaát; ñoâi luùc, toâi bò chìm vaøo giaác nguû say mô thaáy mình ñang ôû treân moät caùnh ñoàng ñaày hoa coû, moãi böôùc ñi nhö nhöõng caùnh chim bay boång, hoaëc giaác mô cuûa moät caäu beù hoïc troø ñang caáp saùch ñeán tröôøng maø moãi böôc ñi treân ñöôøng nhö coù caùnh döôi chaân.  Thöùc daäy, toâi thöû phaân taùch nhöõng giaác mô aáy, nhöng khoâng theå ñöôïc!  Toâi nghæ raèng ñoù chæ laø nhöõng öôùc mô cuûa töï do khi toâi ñang bò tuø.

Saùng sôùm hoâm sau, moät traän möa nhoû laøm cho tình traïng haàm taøu bi thaõm hôn.  Traïi vieân duøng moïi vaät coù ñöôïc ñeå che thaân vaø ñoà ñaït.  Nöôùc möa troän vôùi phaân vaø nöôùc tieåu taïo thaønh nhöõng vuõng nhaày nhuïa treân saøn haàm raát khoù traùnh khi muoán di chuyeån.  Haàm taøu caøng luùc caøng baån thæu!  Traïi vieân phaûi ngoài co laïi taïi choå traùnh di chuyeån tröø tröôøng hôïp caàn thieát.  Thöùc aên cuøng vôùi nöôùc trong thuøng ñöôïc thoøng xuoáng töø nhöõng caùi gioû tre, traïi vieân cöû ngöôøi nhaän roài chia cho nhau.  Duø raêng chuùng toâi quaù ñoùi vaø meät, khoâng ai coù theå aên hay nguû ñöôïc giöõa muøi hoâi thoái aáy!  Toâi khoâng bieát ñieàu gì gheâ gôùm hôn ñang chôø ñôïi ôû traïi mieàn Baéc, nhöng toâi vaãn mong toát hôn laø haõy ra khoûi nôi naøy ñeå traùnh ñöôïc tình traïng quaù teä haïi.

Khoaûng sau khi phaùt phaàn aên tröa, taøu ngöøng laïi.  Vaøi traïi vieân tröôùc laø Haûi Quaân Vieät Nam ñoaùn raèng taøu caäp beán naøo ñoù ôû mieàn Trung, coù theå laø Cam Ranh hay Ñaø Naúng, bôûi vì quaù sôùm ñeå ñeân Baéc Vieät.  Toâi khoâng bieát coù ñuùng vaäy khoâng, nhöng trong thaâm taâm, toâi vaãn mong chuùng toâi seõ ñöôïc ñöa ñeán moät trai ôû mieàn Trung ñeå ít ra chuùng toâi coøn ñöôïc ôû treân phaàn ñaát nöôùc cuûa chuùng toâi.  Baéc Vieät quaù xa laï vôùi chuùng toâi duø raèng thöïc teá thì ñoù cuõng laø phaàn laûnh thoå cuûa Vieät Nam.  Trong nieàm mong moûi ñoù, chuùng toâi ñaët moïi thöù vaøo laïi trong tuùi ba-loâ chuaån bò rôûi taøu.  Ít ra thì chuùng toâi khoâng coøn ôû trong caên haàm baån thæu naøy!

Chuùng toâi chôø ñôïi, chôø ñôïi, vaø ñôïi chôø cho ñeán trôøi toái.  Trôøi vaãn coøn möa, nhöng cuõng ñaõ nhoû daàn.  Chuùng toâi khoâng nhaän ñöôïc mì goùi cho böõa aên chieàu nhö thöôøng leä maø chæ ñöôïc döa haáu.  Khoâng coù gì ñeå caét ra, chuùng toâi ñaønh phaûi ñaäp döa vaøo saøn taøu.  Voõ döa neùm vaøo nhöõng vuõng laày nhaày laøm cho saøn haàm theâm kinh khuûng.  Nhöng khoâng ai coøn ñeå yù nöûa vì ai cuõng nghæ seõ rôøi nôi naøy.

Khi trôøi ñaõ toái haún, maùi che haàm taøu môû roäng.  Moät chieác thang ñöôïc thoøng xuoáng cho moïi ngöôøi laàn löôït leo leân boong.  Vaøi hoøn ñaûo nhoû hieän ra môø môø töø ñaøng xa, ñoâi ba chieác thuyeàn vôùi nhöõng caùnh buoàm ñaëc tröng cuûa mieàn Baéc khieán chuùng toâi bieát raèng chuùng toâi ñaõ ñeán caûng Haûi Phoøng.  Khoâng coøn Nam Vieät Nam, khoâng coøn mieàn Trung nöõa, chuùng toâi ñaõ ñeán mieàn Baéc Vieät Nam, ñeán trung taâm cuûa Coäng Saûn Vieät Nam!  Moïi ngöôøi ñeàu thaát voïng.

Phía beân kia ñaàu taøu cuõng coù traïi vieân leo leân boong.  Chuùng toâi khoâng bieát coøn coù theâm moät haàm taøu khaùc nöõa.  Chuùng toâi ñöùng vaøo hai haøng, moät caùn boä coøng hai ngöôøi ñöùng caïnh nhau tröôùc khi chuùng toâi leân bôø.  Tay phaûi toâi coøng chung vaøo tay traùi cuûa Nghieäp, baïn toâi, chuùng toâi böôùc leân hai taám vaùn baét töø taøu leân bôø.  Vôùi caùi coøng khoâng daây coøng hai tay cuûa hai ngöôøi, moät khi tay ngöôøi naøy di chuyeån, tay ngöôøi kia cuõng phaûi di chuyeån cuøng chieàu ñeå traùnh bò treùo tay, do ñoù Nghieäp vaø toâi di chuyeån raát khoù khaên treân caàu.  Toâi ñöôïc nghe keå raèng trong luùc leân bôø, coù hai ngöôøi töø nhoùm beân haàm kia bò rôi xuoáng bieån maát tích maø khoâng ai cöùu.  Vaøi ngöôøi nghæ raèng hoï töï töû, nhöng toâi thì cho raèng moät ngöôøi trong hoï bò tröôït vaø keùo theo ngöôøi kia; hoï khoâng theå göôïng laïi ñöôïc vì caùi coøng vaø ñoà ñaït naëng neà treân vai.

Moät haøng xe ñoø ñang chôø saún treân beán.  Nghieäp vaø toâi leân ngoài vaøo giöõa chieác xe ñaàu vì chuùng toâi leân sôùm.  Luùc aáy vaøo khoaûng 6 giôø chieàu nhöng trôøi toái vì ñang möa laâm raâm.  Thaùng tö ôû mieàn Baéc trôøi vaãn laïnh vì möa phuøn gioù baác, ñoù laø nhöõng gì maø toâi thöôøng ñoïc trong saùch veà mieàn Baéc.  Choå ngoài chuùng toâi ôû phía taøi xeá neân toâi ngoài phía cöûa soå xe coù theå nhìn quang caûnh beân ngoaøi.  Beán caûng nôi chuùng toâi leân hoaøn toaøn hoang vaéng.  Caàu taøu ñoå naùt vì ñaõ bò nhieàu traän bom.  Aùnh saùng töø nhöõng chieác thuyeàn buoàm treân vònh Haï Long laáp loaùng töø xa.  Boùng cuûa nhöõng hoøn ñaûo nhoû troâng nhö nhöõng con quaùi vaät khoång loà vöôn leân töø bieån caû.  Ñoù laø moät thaéng caûnh cuûa Vieät Nam, nhöng laøm sao chuùng toâi coù theå thöôûng thöùc ñöôïc trong hoaøn caûnh theá naøy!

Moät caùn boä phaùt moãi ngöôøi chuùng toâi moät oå baùnh mì cho chuyeán ñi trong khiø chuùng toâi chôû treân xe.  Ñoaøn xe baét ñaàu chuyeån baùnh vaøo khoaûng nöûa ñeâm.  Toâi cho raèng Vieät Coäng quen vôùi vieäc hoaït ñoäng veà ñeâm.  Ñoù laø laàn thöù tö toâi bò di chuyeån töø luùc vaøo traïi.  Laàn ñaàu tieân töø tröôøng Chu Vaên An ñeán Long Thaønh, laàn thöù hai töø Long Thaønh qua Thuû Ñöùc, laàn thöù ba töø Thuû Ñöùc ñi Taân Caûng, vaø ñaây laø laàn thöù tö: laàn naøo cuõng baét ñaàu vaøo nöõa ñeâm, ñoù coù leõ laø thoùi quen cuûa chuùng!

Thaønh phoá Haûi Phoøng ôû gaàn ñoù.  Ñoaøn xe chaïy qua nôi naøo ñoù trong thaønh phoá noåi tieáng naøy, thaønh phoá lôùn thöù nhì ôû mieàn Baéc.  Toâi nhìn thaáy nhöõng caên nhaø laù chen laãn vôùi nhaø gaïch.  Vaøi ngoâi nhaø nöõa gaïch nöõa laù; con ñöôøng ñi raõi raùc nhöõng hoá bom: daáu veát söï taøn phaù cuûa chieán tranh.  Thaønh phoá toái om vì thieáu aùnh saùng; vaãn coøn nhöõng coät ñeøn daàu cuûa thôøi Phaùp thuoäc.  Toâi thaáy moät quaùn cafeù coù aùnh ñeøn neùon.  Teân caùn boä theo xe nhaéc chuùng toâi ñoùng cöûa soå xe traùnh daân chuùng giaän döû neùm ñaù vaøo chuùng toâi, nhöõng keõ thuø cuûa hoï trong chieán tranh!  Nhöng, toâi chaúng thaáy daân chuùng treân ñöôøng phoá ngoaøi vaøi ñöùa treû con ngoù moät caùch lô ñeånh vaøo ñoaøn xe.  Vaøi chieác xe ñaïp chôû ñaày phía sau ñang chaïy treân ñöôøng phoá.  Thaønh phoá raát im lìm trong ñeâm vaéng.

Ñoaøn xe ra khoûi thaønh phoá sau vaøi phuùt; toâi ñoaùn ñoù chaéc chæ laø phaàn ven thaønh phoá.  Trôøi coù traêng.  Toâi coá nhìn ra ñöôøng ñeå xem sinh hoaït cuûa nhaân daân mieàn Baéc, nhöng chaúng thaáy gì.  Caûm thaáy moõi meät vaø ñoùi buïng sau hai ngaøy treân taøu, toâi aên moät ít baùnh mì, uoáng moät nguïm nöôùc roài chìm vaøo giaác nguõ.

Toâi giaät mình thöùc daäy vaøo saùng sôùm khi ñoaøn xe chaïy trong moät khu röøng.  Coù moät vaøi ngöôøi ñaåy xe ñaïp thoà chaát ñaày cuûi beân leà ñöông.  Ñoù laø laàn ñaàu toâi nhìn thaáy caùi goïi laø “xe ñaïp thoà” cuûa mieàn Baéc.  Loaïi xe naøy chæ coù khung xe vaø hai baùnh xe.  Ngöôøi ta duøng thanh goã daøi coät vaøo bi-ñoâng ñeå deå laùi; vaø hoï coät nhöõng ñoà naëng vaøo khung xe.  Ngöôøi ta khoâng theå ngoài treân yeân xe vì thaät ra khoâng coù yeân xe naøo caû, hoï phaûi ñi boä beân hoâng xe ñeå laùi baèng tay traùi vaø giöõ thaêng baèng chieác xe baèng tay maët.  Loaïi vaän chuyeån naøy ñaõ noåi tieáng trong traän ñaùnh Ñieän Bieân Phuû ñeå chuyeån suùng ñaïn cho chieán dòch.  Nhöõng ngöôøi ñaøn baø ñi hai beân ñöôøng gaùnh hay ñoäi nhöõng gaùnh cuûi to.  Caùi ngheøo cuûa mieàn Baéc hieän ra raát roõ neùt ôû nhöõng sinh hoaït naøy.

Vaøo saùng sôùm, ñoaøn xe reõ maët vaøo moät con ñöôøng moøn goà gheà xuyeân qua khu röøng boà ñeà.  Ñeán moät caùi suoái, xe ñaàu tieân ngöøng laïi chôø ñôïi caû ñoaøn xe, roài caû ñoaøn laàn löôït chaïy thaúng xuoáng suoái!  Doøng suoái chaûy xieát; chuùng toâi lo sôï vì ñang bò nhoát trong xe vôùi chieác coøng treân tay.  Taøi xeá döôøng nhö quen thuoäc loái ñi neân laùi chaàm chaäm qua suoái moät caùch deå daøng.  Qua theâm ba suoái nhö vaäy nöûa thì tôùi moät con soâng lôùn.  Teân caùn boä cho bieát ñoù laø nhaùnh cuûa soâng Hoàng, con soâng lôùn nhaát mieàn Baéc.  Toâi töï hoûi laøm theá naøo ñeå qua ñöôïc con soâng lôùn nhö theá naøy maø khoâng coù caùi caàu naøo caû.  Ñoù khoâng phaûi laø con suoái, vaø toâi nghæ noù cuõng khoâng caïn nhö con suoái!  Toâi nhìn thaáy moät con ñöôøng doác ñi thaúng xuoáng bôø soâng.  Ñoaøn xe ngöng laïi khoaûng moät giôø thì coù moät chieác phaø nhoû töø bôø beân kia soâng qua.  Ñaáy laø moät chieác ca-noâ nhoû keùo moät chieác maõng tre nhoû.  Noù chæ coù khaû naêng chôû moät chieác xe moãi laàn!  Xe toâi laø chieác xe ñaàu cuûa ñoaøn xe neân ñöôïc leân phaø tröôùc.  Soâng chaûy sieát vì muøa nöôùc.  Phaø chaïy ngöôïc doøng keùo chieác xe qua bôø beân kia, vaø roài coù vaøi ngöôøi coät daây caùp voâ phaø quay roøng roïc keùo phaø vaøo bôø soâng.  Chieác phaø qua laïi bôø kia ñeå keùo moät xe khaùc.  Moïi vieäc dieån ra nhö trong chuyeän ñôøi xöa!  Phaûi maát möôøi tieáng ñoàng hoà môùi xong ñoaøn xe.

Tay phaûi toâi bò söng leân.  Coøng quaù chaät maëc duø coå tay toâi nhoû.  Toâi coá xoa boùp noù baèng tay traùi.  Ngoài beân caïnh toâi Nghieäp khoâng noùi gì, döôøng nhö ñang nguû duø toâi bieát raèng anh ta vaãn thöùc.  Toâi hoûi teân caùn boä ñeå ñi tieåu roài cuøng Nghieäp ñi ra moät buïi beân ñöôøng.  Toâi caõm thaáy nheï hôn sau khi aáy.  Daân chuùng nhìn chuùng toâi toø moø.  Vaøi ñöùa treû con maëc quaàn ñuøi vaø aùo vaù ñuøm la leân: “Nguî, Nguî”, nhöng khoâng thaáy ai neùm ñaù nhö chuùng toâi ñaõ ñöôïc baùo tröôùc.  Toâi muoán hoûi chuùng vaøi caâu nhöng khoâng daùm.  Vaøi traïi vieân neùm cho chuùng ít baùnh mì; chuùng chuïp laáy roài aên ngon laønh.  Vaøi ñöùa treû coøn chaïy ñeán gaàn xe ñeå nhaän döa haáu.  Caùc caùn boä phaûi xua chuùng ra xa khoûi ñoaøn xe.  Ñoaøn xe baét ñaàu chaïy laïi khi baét ñaàu chieàu.

Röøng noái tieáp röøng, nuùi tieáp noâi vôùi nuùi, ñoaøn xe chaïy qua nhieàu suoái.  Toâi ngoài gaät guø meät moõi ôû baêng gheá vaø thöùc tænh khi trôøi bình minh.  Ñoaøn xe laéc lö treân con ñöôøng ñaày hoá bom.  Nhöõng ñoài cheø hieän ra hai beân ñöôøng troâng gioáng nhö ñöôøng ñi Ñaø Laït ôû Cao Nguyeân mieàn Trung.  Ñaây ñoù coù nhöõng ñoaøn ngöôøi mang guøi treân löng ñi haùi cheø, hoï thoaùng aån hieän giöõa nhöõng haøng caây cheø thaúng taép.  Vaøi ngöôøi daân chaïy xe ñaïp treân ñöôøng vôùi chieác cuoác coät treân söôøn xe.  Hoï ñang ñi laøm cho nhöõng noâng traïi taäp theå!  Chuùng toâi ñaõ ñöôïc nghe noùi veà vieäc caûi caùch ruoäng ñaát ôû Baéc Vieät töø naêm 1955, khoâng coøn ai ñöôïc laøm chuû ruoäng ñaát nöõa; moïi caùi ñeàu laø cuûa chung.  Trong möôøi baøi hoïc taäp khi môùi vaøo traïi, chuùng toâi ñaõ ñöôïc daïy raèng ñaát ñai vaø coâng cuï saûn suaát laø cuûa moïi ngöôøi daân trong xaõ hoäi.  Vieät Coäng baûo raèng ñoù laø vieäc laøm chuû taäp theå.  Nhaân daân laøm chuû taát caû, “nhöng khoâng coù gì caû!”  Möùc höôûng cuûa moãi ngöôøi tuyø coâng lao ñoäng maø ngöôøi ñoù ñoùng goùp.  Chuùng toâi thì ñuøa raèng “ai laøm ít laûnh ít, laøm nhieàu laûnh nhieàu, vaø ai khoâng laøm thì höôûng heát!”

Chuùng toâi ñang ñi vaøo moät thaønh phoá nhoû vaøo saùng sôùm.  Toâi nhìn thaáy haøng chöû “Uyû Ban Nhaân Daân Thò xaõ Phuù Thoï” treân neàn ñoû treo tröôùc caên nhaø gaïch coù coät côø treo caây côø ñoû ngoâi sao vaøng, coøû cuûa Baéc Vieät.  Phuù Thoï laø moät phaàn cuûa tænh Vónh Phuù (goàm 2 tænh cuû: Vónh Yeân vaø Phuù Thoï) ôû mieàn Trung Du Baéc Boä.  Thò traán quaù nhoû vôùi vaøi caên nhaø gaïch soá coøn laïi haàu heát laø nhaø laù.  Nhöõng caùnh ñoàng khoai mì vaø ñoài cheø xaùc nhaän roû raøng ñaëc saûn cuûa vuøng.  Caây soan naèm thaønh haøng giöõa nhöõng caùnh ñoàng vaø doïc theo ñöôøng.  Daân ñòa phöông duøng caây soan ñeå caát nhaø laùvì chuùng coù nhöïa ñaéng coù theå traùnh ñöôïc moái moït.  Vaøo muøa ñoù, caây soan ñang ra boâng maøu tím nhaït.  Nhöõng ngoïn ñoài troàng caây coï ñeå laáy laù lôïp nhaø.  Daân mieàn Nam duøng laù döøa nöôùc coøn daân mieàn baéc thì duøng laù coï ñeå lôïp nhaø.  Haàu heát nhaø cöûa trong vuøng thöôøng coù vaùch ñaát vôùi moät caùi ao nhoû phía tröôùc nhaø.  Sau naøy toâi môùi bieát raèng daân chuùng ñaøo ao ñeå laáy ñaát ñaáp neàn nhaø vaø treùt vaùch coøn ao thì ñeå nuoâi caù.

Qua khoûi Phuù Thoï, ñoaøn xe reõ maët treân moät con ñöôøng goà gheà ñeå vaøo moät khu röøng.  Nhöõng daõy nuùi thoaùng hieän ñaøng xa.  Vaøi ngöôøi daân mieàn nuùi nhìn chuùng toâi khi ñoaøn xe ñi qua.  Hoï laø nhöõng ngöôøi thuoäc caùc saéc toäc Thaùi, H’Mong, Taøy, toâi khoâng bieát roû, löng hoï ñeàu mang guøi vaø tay caàm rìu.  Ñoài nuùi bao boïc laáy thung luõng.  Nhöõng caùnh ñoàng luùa baäc thang treân löng ñoài troâng töø xa gioáng nhö nhöõng con raén ñang boø ra khoûi hang.  Nhaø saøn vôùi maùi cong vaø cao laø moät ñaëc tröng cuûa mieàn nuùi.  Nhöõng ñöùa treû con buïng oûng dô daùy chôi ñuøa beân caïnh nhöõng con heo thaû rong.  Nhöõng con choù naèm lô ñeånh ôû hieân nhaø.  Moïi vaät toø moø nhìn chuùng toâi khi ñoaøn xe ñi qua.  ÔÛ nôi xa xoâi naøy, xe hôi laø caùi gì raát baát thöôøng ñoái vôùi moïi ngöôøi. 

Khoaûng tröa, ñoaøn xe ñi qua moät con suoái roäng vaø chaûy maïnh teân laø “A-Mai” ôû moät beán nhoû teân laø “Beán Ngoïc” roài chaïy treân moät con ñöôøng ñaát seùt roäng khoaûng hai möôi foot.  Hai beân ñöôøng coù nhieàu nhaø laù hôn tröôùc.  Moät khu nhaø gaïch vaây quanh bôûi moät haøng raøo tre vaø keõm gai daày coù taám baûng mang teân “Tröôøng Phoå Thoâng Coâng Noâng Nghieäp Soá 1” naèm beân phaûi con ñöôøng.  Treû con khoaûng töø 10 ñeán 15 tuoåi maëc quaàn ñuøi aùo xanh baïc maøu ñang laøm treân nhöõng caùnh ñoàng quanh tröôøng döôùi söï troâng chöøng cuûa nhöõng coâng an maëc quaân phuïc.  Toâi töï hoûi chuùng laø tuø hay laø hoc sinh cuûa tröôøng?  Ñoaøn xe cuoái cuøng ngöøng laïi tröôùc cöûa cuûa traïi: chuùng toâi ñang ñeán traïi caûi taïo Taân Laäp thuoäc tænh Vónh Phuù sau moät ngaøy röôõi ñi xe töø caûng Haûi Phoøng.  Luùc ñoù khoaûng giöõa tröa ngaøy 20 thaùng 4 naêm 1977.

 

Trôû veà trang chính.